Szwajcaria jest specyficznym krajem, leżącym w zachodniej części Europy. Szwajcarski system polityczny w całej Europie cieszy się dużym poważaniem. Niektórzy komentatorzy polityczni, eksperci politologii, a także zwykli ludzie postrzegają Szwajcarię jako wzór praworządnego państwa, działającego zgodnie z interesem obywateli, w oparciu o instytucje demokracji bezpośredniej. Co jednak sprawia, że ustrój tego kraju cieszy się tak dobrymi opiniami? O tym opowiem w niniejszym artykule, analizując fundamenty polityczno-prawne Konfederacji Szwajcarskiej.
Zgromadzenie Federalne jako serce szwajcarskiego parlamentu
Zgromadzenie Federalne stanowi władzę ustawodawczą Konfederacji Szwajcarskiej. Składa się ono z 246 członków, którzy zasiadają w dwóch radach: Narodowej i Kantonów. Kadencja Rady Kantonów trwa cztery lata. Podobnie jest w przypadku Rady Narodowej. Różnica polega tylko na tym, że Rada Narodowa wybierana jest w ordynacji proporcjonalnej, a Rada Kantonów w większościowej.
System dwuizbowy, czyli Rada Narodowa i Rada Kantonów
Rada Narodowa jako jedna z izb Zgromadzenia Federalnego reprezentuje ludność Szwajcarii i liczy 200 członków. Liczba deputowanych w każdym z kantonów jest zależna od liczby ludności. Wszystkim kantonom, nawet tym, które mają mniej niż 40 tys. mieszkańców, przysługuje prawo do wydelegowania jednego radcy narodowego. Drugi organ Zgromadzenia Federalnego, czyli Rada Kantonów składa się zaś z dużo mniejszej liczby członków (46 radnych). Jak sama nazwa wskazuje, reprezentuje ona kantony. Każdy ze szwajcarskich regionów (poza sześcioma: Appenzell Ausserrhoden, Appenzell Innerrhoden, Obwalden, Nidwalden, Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg) jest reprezentowany w Radzie Państwa przez dwie osoby.
Obie Rady zbierają się cztery razy w roku na trzytygodniowych sesjach i podejmują decyzje odnośnie do poprawek konstytucji Konfederacji Szwajcarskiej, uchwalają nowe ustawy i znoszą istniejące.
Szwajcarska Rada Federalna – kolektywne przywództwo Szwajcarii
Rząd Szwajcarii, czyli szwajcarska Rada Federalna sprawuje władzę wykonawczą na terenie całego kraju. Członkowie rządu szwajcarskiego kierują siedmioma resortami: finansów, komunikacji, gospodarki krajowej, sprawiedliwości, obrony, spraw zagranicznych oraz spraw wewnętrznych. Wykonują oni ustawy, uchwalane przez Radę Narodową oraz Radę Kantonów.
Do kompetencji Szwajcarskiej Rady Federalnej należy:
- wdrażanie ustaw,
- analizowanie istniejących przepisów i planowanie działań państwa,
- informowanie opinii publicznej o pracach nad projektami,
- nadzór nad finansami publicznymi,
- dbałość o stosunki między kantonami a Konfederacją oraz o relacje z sąsiednimi państwami.
Rada Federalna wybiera spośród swoich członków dwie osoby: na urząd Prezydenta Federalnego Szwajcarii oraz na stanowisko wiceprezydenta. Wygrywa ten kandydat, który uzyska bezwzględną większość głosów (więcej niż połowę). Głosowanie ma charakter tajny.
Szwajcarska demokracja bezpośrednia
System demokracji bezpośredniej w Szwajcarii cechuje się federalizmem oraz ludowym charakterem głosowań. Dzięki połączeniu tych dwóch elementów zarówno struktura kantonalna, jak i suweren mają ogromny wpływ na kształt szwajcarskiej państwowości. Szwajcarska demokracja bezpośrednia stoi w Konfederacji na bardzo wysokim poziomie, nie tylko przez udogodnienia, jak np. głosowanie przez internet (e-voting), ale przede wszystkim dlatego, że decyzje podejmowane przez obywateli mają ogromne przełożenie na rzeczywistość.
Obywatele mają głos – referendum jako narzędzie decyzyjne obywateli
W Szwajcarii istnieją dwa rodzaje referendów: obowiązkowe (takie, w którym pewne decyzje koniecznie muszą przejść przez głosowanie) oraz fakultatywne (organizowane z inicjatywy obywateli w ramach sprzeciwu wobec podjętej przez parlament decyzji), które wymaga zebranie 50 tys. podpisów. Od 1884 roku Szwajcarzy głosowali w referendach blisko 600 razy.
Referenda w Szwajcarii mogą dotyczyć nie tylko przystąpienia do organizacji międzynarodowych czy zmiany konstytucji szwajcarskiej, ale również wysokości podatków.
Inicjatywa ludowa
Inicjatywa ludowa to narzędzie dające Szwajcarom ogrom możliwości w zakresie definiowania prawa. Proces ten odbywa się jednak według ściśle ustalonych reguł. Najpierw inicjatywę musi zgłosić komitet, liczący od 7 do 27 obywateli. Całą jej treść ocenia kancelaria rządu federalnego, która zajmuje się oceną projektów obywatelskich z formalnego punktu widzenia. Komitet musi zebrać 100 tys. podpisów w ciągu 18 miesięcy od momentu zarejestrowania inicjatywy.
Listy muszą zostać przedstawione gminom, które sprawdzają prawa wyborcze osób, które złożyły podpisy. Inicjatywa, która została złożona poprawnie, musi zostać oceniona w ciągu roku przez Radę Federalną i przedyskutowana przez szwajcarski parlament.
Kantony autonomicznymi jednostkami Federacji
Szwajcaria jest podzielona na 26 okręgów administracyjnych – tzw. kantonów. Każdy z nich ma dużą autonomię. Dzięki temu mogą one realizować własną politykę w wielu kwestiach. Co więcej, każdy z nich ma własną konstytucję kantonalną, określającą zasady funkcjonowania danego regionu.
Autonomiczne systemy realizowania porządku prawnego to rzecz na świecie rzadko spotykana. Szeroka decentralizacja obejmuje politykę społeczną, podatki, sądownictwo, a nawet służbę zdrowia. Jeśli zaś przyjrzymy się edukacji w Szwajcarii, zauważymy, że jest ona organizowana głównie na poziomie kantonalnym, zarówno jeśli chodzi o zarządzanie szkołami, jak i konstruowanie programu nauczania.
Konstytucja federalna Konfederacji Szwajcarskiej fundamentem prawnym państwa
Konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej znajduje się na najwyższym szczeblu szwajcarskiego systemu prawnego. Podlegają jej wszelkie ustawy, rozporządzenia i dekrety Konfederacji, gmin i kantonów. Wymienione akty prawne nie mogą być sprzeczne z konstytucją Szwajcarii.
W porównaniu z konstytucjami innych demokratycznych państw najwyższy akt prawny Szwajcarii nie przewiduje jurysdykcji konstytucyjnej dla ustaw federalnych. Oznacza to, że ustawy, które uchwali parlament szwajcarski, nie mogą zostać uchylone przez Federalny Sąd Najwyższy, nawet jeśli ich zapisy mogą być niekonstytucyjne. Jedyny wyjątek od tej reguły to ewentualne niejasności między prawem międzynarodowym a ustawą federalną.
System parlamentarno-komitetowy w Szwajcarii
Co wiemy na temat szwajcarskiego systemu politycznego? Oficjalnie Szwajcaria ma ustrój parlamentarno-komitetowy. Jednak ze względu na legislacyjno-administracyjną specyfikę tego kraju często mówi się, że panuje w nim system parlamentarno-kantonalny. Świadczy o tym bardzo duża niezależność gmin i kantonów. Jak wspomniałem, w Szwajcarii panuje demokracja bezpośrednia, która jest realizowana poprzez dwa instrumenty: referendum oraz inicjatywę ludową. Wykorzystuje się je na forum federalnym oraz na szczeblach lokalnych (w gminach i kantonach).
Ustrój polityczny Szwajcarii ma charakter liberalny, gdyż w tym kraju co do zasady każda ustawa lokalna oraz federalna może być poddana pod referendum. Obywatele mają narzędzia weryfikacji decyzji parlamentu szwajcarskiego na ogólnokrajowym szczeblu. Mogą zmuszać instytucje mające władzę ustawodawczą do tego, by zmieniły zapisy danego aktu. Władza przedstawicielska podlega zatem ścisłej kontroli.
Kompetencje rządu Szwajcarii
Szwajcarski rząd ma za zadanie:
- sprawować nadzór nad sprawami wewnętrznymi państwa,
- dbać o bezpieczeństwo Konfederacji (szczególnie ważna jest dbałość o obronność kraju),
- dbać o sprawy zagraniczne,
- podtrzymywać zasady neutralności państwowej
- sprawować nadzór nad wszystkimi urzędnikami, zasiadającymi w administracji federalnej.
Każde państwo na świecie musi mierzyć się z wieloma zadaniami. Jednak rząd Szwajcarii powołuje departamenty federalne, które mają swoich przedstawicieli i każdy z nich jest członkiem Rady Federalnej. Departamenty kontrolują pracę parlamentu szwajcarskiego oraz wydają krytyczne opinie, w zależności od danej sytuacji.
Autonomia i niezależność
Wszystkie kantony w Szwajcarii są autonomiczne. Każdy z 26 regionów ma swoje własne urzędy, a także politykę finansową. Posiadają także swoje własne konstytucje, które ustalają, jakie języki urzędowe obowiązują na danym terytorium. Jednym z najważniejszych narzędzi sprawowania władzy przez kanton jest niezależność fiskalna. Kantony ustalają własne stawki podatków na utrzymanie wszelkich instytucji publicznych, infrastruktury oraz różnych inicjatyw.
Ten sam mechanizm obowiązuje politykę obyczajową oraz kulturę. W każdym z kantonów podejmuje się indywidualne decyzje odnośnie do dni wolnych od pracy oraz obchodzenia świąt. Mogą one dowolnie wyznaczać dni nierobocze, które będą obowiązywały w konkretnym regionie. Tylko 1 sierpnia (rocznica uchwalenia Konfederacji) jest wspólnym świętem obecnym we wszystkich kantonach.
Jeśli chodzi o szkolnictwo, wszyscy obywatele Szwajcarii mają obowiązek uczęszczania do szkół publicznych (podstawowych i średnich), jednak system jest dość zdecentralizowany. Wszystkie kantony mają dużą swobodę w ustalaniu programów w szkołach, dobieraniu metod nauczania, organizowaniu zajęć w określonych językach, a nawet wieku, w którym obowiązkowo rozpoczyna się naukę.
Wolność i godność człowieka w Szwajcarii
Mimo że każdy kanton ma własną konstytucję, istnieje konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej, uchwalona w 1998 roku, która weszła w życie dwa lata później i od tego czasu obowiązuje na terenie całego kraju. W konstytucji Szwajcarii znajdziemy mnóstwo artykułów poświęconych prawom człowieka, m.in.:
- art. 10 – prawo do życia (w tym zniesienie kary śmierci) i ochronę wolności osobistej (zwłaszcza prawo do fizycznej i psychicznej nietykalności i swobody przemieszczania się) oraz zakaz tortur oraz wszelkiego innego tego rodzaju okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania,
- art. 11 – prawa dzieci i młodzieży do szczególnej ochrony ich nietykalności i popierania ich rozwoju oraz do wykonywania przez nie swoich praw w zakresie posiadanej zdolności do samodzielnego rozeznania,
- art. 15 – wolność sumienia i wyznania wraz ze swobodą wyboru religii i przekonań światopoglądowych i ich wyznawania indywidualnie lub wspólnie z innymi, a także z prawem wstępowania lub należenia do wspólnoty wyznaniowej i pobierania nauczania religijnego oraz zakazami zmuszania do wstąpienia lub należenia do wspólnoty wyznaniowej, do wykonywania praktyk religijnych i pobierania nauczania religijnego,
- art. 18 – wolność języka,
- art. 25 – powszechny zakaz wydalania osób do państwa, w którym grożą mu tortury lub innego rodzaju okrutne i nieludzkie traktowanie albo ukaranie, zakaz wydalania obywateli (w każdym przypadku) oraz wydalania i wydawania uchodźców do państw, w których będą prześladowani, a także zakaz wydawania obywateli, chyba że za ich zgodą,
- art. 28 – prawo koalicji obejmujące prawo pracowników i pracodawców do tworzenia swoich zrzeszeń, przystępowania do nich lub pozostawania poza nimi, zasadę rozwiązywania w miarę możliwości sporów pracowniczych w drodze rokowań lub mediacji, zasadniczą dopuszczalność strajku lub lokautu.
Szwajcaria – państwo służące obywatelom
Szwajcarski system polityczny oparty jest na mechanizmach, sprzyjających wolności obywatelskiej jej mieszkańców. Nie ma w nim żadnych przesłanek, które miałyby wskazywać na autokrację czy autorytaryzm. Obywatele mają duży udział w kształtowaniu porządku prawnego w całym kraju. Ponadto poszczególne kantony w odpowiednich granicach mogą tworzyć własny system polityczny w takich kwestiach jak podatki lokalne czy edukacja.
Oprócz tego Szwajcaria daje człowiekowi duży zakres wolności osobistej. W Konfederacji, podobnie jak w innych krajach europejskich, człowiek może swobodnie głosić swoje poglądy i ma pełną wolność wyznania. W liberalnym alpejskim kraju uwzględniane są również prawa człowieka, w tym zakaz tortur czy ochrona podstawowych praw pracowniczych.
Źródła:
Sworowski J., Kaźmierczak A., Demokracja bezpośrednia w Szwajcarii – inicjatywa obywatelska i referendum, https://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/79488/PDF/02_01_J_Sworowski_A_Kazmierczak_Demokracja_bezposrednia_w_Szwajcarii.pdf, dostęp: 29.08.2024.
Śliwa J., Referendum w Szwajcarii – najwyższy poziom demokracji, https://wszystkoconajwazniejsze.pl/jan-sliwa-referendum-w-szwajcarii.html, dostęp: 29.08.2024.
Walków M., Cztery zdumiewające fakty na temat szwajcarskiej demokracji, https://businessinsider.com.pl/polityka/szwajcaria-stolica-prezydent-referenda-demokracja-ustroj/y96sxtq, dostęp: 29.08.2024.
https://www.parlament.ch/de/%C3%BCber-das-parlament/wie-funktioniert-das-parlament/parlamentsrecht/bundesverfassung, dostęp: 29.08.2024.
