Czy Szwajcaria jest w Unii Europejskiej? Odkrywamy Fakty 

Współcześnie bardzo dużo mówi się  o konieczności integracji państw. Kluczowe znaczenie mają nie tylko doświadczenia wojenne z przeszłych wieków, ale również obecne realia geopolityczne oraz uwarunkowania gospodarcze w skali światowej. W celu budowy i utrzymania nowego porządku stosuje się różne regulacje, które określają kształt wspólnego rynku europejskiego, zapewniają pokój między państwami i sprzyjają kształtowaniu nowoczesnej polityki gospodarczej, kładącej duży nacisk na prawa człowieka, ochronę środowiska oraz bezpieczeństwo ekosystemów.

Mimo tak szlachetnych celów stosunki przedstawicieli państw europejskich wobec wspólnoty europejskiej są zróżnicowane. Nie wszystkie europejskie kraje wchodzą w skład Unii Europejskiej (UE). Niektóre z nich z kolei, choć są częścią wspólnoty, często są sceptyczne wobec jej międzynarodowych działań (np. Węgry, Polska). A jak wygląda sytuacja z Konfederacją Szwajcarską? Czy Szwajcaria jest w Unii Europejskiej? Jaki jest jej stosunek do wspólnoty? Czy w krainie zegarków i czekolady obowiązują jakieś regulacje unijne? O tym dowiesz się z niniejszego artykułu.

Czym jest Unia Europejska i jaką ma historię?

Unia Europejska (UE) to związek 27 demokratycznych państw europejskich, który powstał 1 listopada 1993 roku na mocy podpisanego rok wcześniej Traktatu z Maastricht. Nowa wspólnota była efektem wieloletniej integracji między krajami europejskimi na poziomie społecznym, politycznym oraz gospodarczym. Jej fundamentów można dopatrywać się w okresie powojennym.

Po zakończeniu II wojny światowej europejscy politycy rozpoczęli proces budowy wspólnoty europejskiej, by zapobiec powstawaniu kolejnych krwawych konfliktów. Kontynent w tamtym czasie był zniszczony, a śmierć poniosły miliony osób. W roku 1951 powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Był to pierwszy projekt mający na celu zapewnienie pokoju. W 1957 roku na mocy traktatu rzymskiego ustanowiono Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), oznaczającą ściślejszą współpracę między państwami europejskimi.

W roku 1958 w Strasburgu odbyło się pierwsze Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne. Robert Schuman został wtedy pierwszym przewodniczącym tego zgromadzenia. W 1962 roku Zgromadzenie przekształciło się w Parlament Europejski. W kolejnych latach wspólnota mocno ewoluowała w kierunku głębszej współpracy i rozwijała się gospodarczo. W latach 90. można już było mówić o ekspansji. W 1992 roku postanowiono, że wspólnota państw zacznie iść w kierunku szerszej integracji, dążąc do wspólnej waluty oraz bliżej współpracując w zakresie spraw wewnętrznych oraz wymiaru sprawiedliwości.

Zalety członkostwa w Unii Europejskiej

Państwa członkowskiego Unii Europejskiej mają pewne przywileje. Ich obywatele mogą przemieszczać się bez konieczności posiadania paszportu, co otwiera przed nimi szereg możliwości. Do zalet zalicza się też brak kontroli na granicach to swoboda przemieszczania się, szybszy rozwój własnego biznesu oraz wspólny rynek europejski i głębsza integracja kulturowa. Wiele krajów słabo rozwiniętych ma szansę otrzymać fundusze na różne innowacyjne projekty czy modernizację infrastruktury. Najistotniejszym atutem członkostwa w UE jest jednak gwarancja bezpieczeństwa. Państwa wchodzące w skład wspólnoty mają większą ochronę przed agresorami i prowadzą wspólną politykę Unii Europejskiej.

Wady bycia członkiem Unii Europejskiej

Wadą wspólnoty europejskiej jest jednak to, że uzależnia ona od siebie państwa pod względem legislacyjnym ze względu na wspólną politykę Unii Europejskiej. Państwa członkowskie Unii Europejskiej muszą stale dostosowywać się do jej regulacji i prowadzonych polityk, nawet jeśli oznacza to wyższe ceny i mniejszą rentowność danych przedsiębiorstw. Dobrym przykładem jest Zielony Ład, będący na tyle zaawansowanym oraz restrykcyjnym programem realizowania polityki klimatycznej, że nie wszystkie państwa wspólnoty są w stanie realizować go całościowo, a wiele branż (np. rolnicza) cierpi na tym finansowo. Chęć realizacji zapisów tego programu spotyka się z wieloma protestami w Europie.

Kiedyś działania Unii Europejskiej skupiały się głównie na sprawach gospodarczych oraz na swobodzie przepływu osób oraz usług. Dziś pod postacią Unii Europejskiej rozszerza ona swoje kompetencje i zadania na międzynarodową skalę. Należy pamiętać, że im więcej ingerencji w różne dziedziny życia, tym więcej regulacji, a im więcej regulacji, tym większa kontrola tego, jak funkcjonujemy i jak prowadzimy różne działalności.

Warunki bycia członkiem UE

Kraj, który chce wejść do Unii Europejskiej, musi spełnić kilka niezbędnych warunków. Status kraju europejskiego absolutnie nie wystarcza. Potencjalny kraj członkowski musi respektować u siebie zasady demokratycznego państwa, prowadzić gospodarkę opartą na zasadach wolnego rynku, być praworządny i szanować wartości bliskie UE, m.in. godność ludzką, prawo do rzetelnej edukacji, ekologię czy walkę z dyskryminacją na tle rasowym, płciowym, etnicznym i narodowościowym.

Szwajcaria i jej status w Unii Europejskiej

Szwajcaria, mimo bliskich powiązań gospodarczych z Unią Europejską, nie jest jej członkiem. Jednak Szwajcaria jest ściśle związana z UE poprzez szereg bilateralnych umów sektorowych, które zapewniają szwajcarskim przedsiębiorstwom dostęp do jednolitego rynku na zasadzie wzajemności.

Około 60% szwajcarskiego eksportu trafia do krajów UE, a ponad 70% wartości towarów przemysłowych importowanych przez Szwajcarię pochodzi z Unii. Jednocześnie Szwajcaria jest czwartym partnerem handlowym UE. Około 440 tys. obywateli Szwajcarii mieszka w UE, a około 1,4 mln obywateli krajów UE mieszka i pracuje w Szwajcarii.

Dlaczego Szwajcaria nie jest członkiem UE?

Niektóre elementy systemu szwajcarskiego mogłyby się wydawać zbyt liberalne z perspektywy Unii, jednak kraj ten spełnia kluczowe wymogi, by móc zasilić wspólnotę. Dlaczego więc nie ma Szwajcarii w strukturach UE?

Członkostwo Szwajcarii w UE mogłoby się wiązać z tylko częściowym utrzymaniem specyficznego systemu szwajcarskiego. Jednak Konfederacja Szwajcarska jest państwem zbudowanym na silnych fundamentach demokratycznych oraz federalnych i nadal planuje utrzymywać taki status quo jak obecnie. Toteż polityka Unii Europejskiej nie do końca odpowiada Szwajcarom. Włączenie konfederacji szwajcarskiej do Unii Europejskiej oznaczałoby dla Helwetów utratę niezależności, rezygnację z części demokracji bezpośredniej w Szwajcarii, utratę suwerenności, a w przyszłości mogłoby się wiązać z utratą szwajcarskiej waluty.

W 2014 roku toczyły się negocjacje między Szwajcarią a Unią Europejską. Planowano podpisać umowę, która zastąpiłaby 120 umów bilateralnych, określających relacje między wspólnotą europejską a Konfederacją. Do porozumienia jednak nie doszło. Szwajcarzy mieli zbyt wiele obaw związanych z członkostwem w UE. Oprócz wyżej wymienionych kwestii, jak własna waluta czy suwerenność, władze Konfederacji obawiały się jeszcze:

• napływu zbyt dużej liczby migrantów z mniej zamożnych państw Unii,
• problemów z wypłatą socjalnych świadczeń na rzecz unijnych obywateli,
• konieczności modyfikacji przepisów prawa szwajcarskiego i ich dostosowania do regulacji UE. 

Poza tym traktaty międzynarodowe gwarantują Szwajcarii status neutralności, który pozwala na zachowanie suwerenności politycznej i niezależności w skali międzynarodowej. Tak zakończyła się sprawa członkostwa Szwajcarii w UE.

Rola Szwajcarii w Europejskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu (EFTA)

Szwajcaria jest członkiem Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) wraz z Liechtensteinem, Islandią i Norwegią. EFTA służy Szwajcarii jako platforma negocjacyjna do dalszego rozwijania umów o wolnym handlu z partnerami spoza UE, wspierając proeksportowy charakter szwajcarskiej gospodarki.

Szwajcaria jako członek EFTA ma status obserwatora w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG). Zawarcie umów o wolnym handlu – głównie w ramach EFTA, ale również umów dwustronnych – zapewnia szwajcarskim firmom bezpieczeństwo prawne, przewidywalność oraz działania na rzecz likwidacji przeszkód dla rozwoju niedyskryminacyjnych warunków dla współpracy gospodarczej.

Neutralność Konfederacji a członkostwo Szwajcarii w UE

Traktaty międzynarodowe gwarantują Szwajcarii status neutralności, który pozwala na zachowanie suwerenności politycznej i niezależności w skali międzynarodowej.

Polityka neutralności i jej wpływ na decyzje międzynarodowe

W 1948 r. Szwajcarska Rada Federalna (rząd Szwajcarii) sformułowała trzy podstawowe zasady, które do dziś są wiążące w przypadku akcesji tego kraju do organizacji międzynarodowych. Zasady te mówią, iż członkostwo Szwajcarii w instytucji o charakterze międzynarodowym nie może doprowadzić do zmiany polityki neutralności, musi zostać zachowana autonomia w polityce ekonomicznej oraz autonomia w polityce handlowej.

Szwajcarska polityka zagraniczna wobec UE

Szwajcarska polityka zagraniczna wobec Unii Europejskiej jest złożonym tematem, który odzwierciedla unikalne podejście Szwajcarii do współpracy międzynarodowej. Kraj ten, mimo że nie jest członkiem UE, dąży do utrzymania bliskich relacji z Unią – choćby poprzez wspomniane umowy bilateralne. Szwajcaria stawia na pragmatyzm i elastyczność, co pozwala jej na korzystanie z korzyści płynących z integracji europejskiej, jednocześnie zachowując swoją neutralność i suwerenność.

Współpraca Szwajcarii z UE koncentruje się na kluczowych obszarach, takich jak handel, transport, badania naukowe oraz kwestie społeczne. 

Szwajcaria a Europejski Obszar Gospodarczy 

Co ciekawe, Szwajcaria jako członek EFTA nie zasila struktur Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Główne obiekcje Szwajcarii dotyczyły utraty suwerenności oraz potencjalnego wpływu regulacji unijnych na krajowe prawo. Szwajcarzy obawiali się, że członkostwo Szwajcarii w EOG mogłoby naruszyć ich politykę neutralności oraz autonomię w zakresie polityki ekonomicznej i handlowej.

Konsekwencje szwajcarskiego referendum z 1992 roku

Co ciekawe, w 1992 roku Szwajcaria podpisała porozumienie z EOG, będąc już członkiem EFTA. Kilkanaście dni później złożyła wniosek o przystąpienie do struktur unijnych. Jednak pod koniec tego samego roku odbyło się referendum, w którym obywatele Konfederacji wypowiedzieli się przeciwko członkostwu Szwajcarii w EOG. W wyniku tej decyzji Szwajcarska Rada Federalna zrezygnowała z dalszego ubiegania się o członkostwo w Europejskim Obszarze Gospodarczym, choć Szwajcaria pozostawała w stosunkach z Unią Europejską.

Warto zauważyć, że decyzja ta miała również długofalowe skutki dla integracji Szwajcarii z rynkiem europejskim. Zamiast pełnego członkostwa, Szwajcaria wybrała model integracji bez członkostwa, co oznacza, że kraj ten korzysta z dostępu do rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, ale nie ma wpływu na jego regulacje. Taki stan rzeczy stawia Szwajcarię w unikalnej pozycji, gdzie może czerpać korzyści z bliskiej współpracy z UE, jednocześnie zachowując swoje kluczowe zasady polityczne i neutralność.

Czy Szwajcaria jest w Schengen? 

Szwajcaria, mimo że nie jest członkiem Unii Europejskiej, od 12 grudnia 2008 roku w ruchu lądowym i od 29 marca 2009 roku w ruchu lotniczym należy do strefy Schengen – podobnie jak inne kraje spoza Unii Europejskiej (Liechtenstein, Norwegia i Islandia). Z tego powodu Konfederacja Szwajcarska nie wymaga od imigrantów wizy, a ponadto, nie ma konieczności posiadania pisemnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych na podróż ich dziecka z osobą trzecią. Mimo to kraj stosuje przepisy, które wiążą się ze spełnieniem określonych wymogów.

Zasady pobytu

W Szwajcarii można legalnie przebywać do 90 dni lub powyżej 90 dni. W pierwszym przypadku wystarczy mieć przy sobie ważny paszport lub dowód osobisty, w drugim sprawa jest bardziej skomplikowana. 

Chcąc zostać w Szwajcarii na dłużej, musimy spełnić obowiązek meldunkowy i uzyskać pozwolenie na pobyt, jakim jest znalezienie mieszkania. Trzeba również spełnić któryś z poniższych warunków: 

• być oddelegowanym do pracy w Szwajcarii przez firmę, znajdującą się w którymś z krajów EFTA lub Unii Europejskiej,
• mieć podpisaną umowę o pracę na czas nieokreślony lub określony z firmą, która na terenie Szwajcarii prowadzi działalność,
• prowadzić działalność gospodarczą na własny rachunek w jednym z krajów UE lub EFTA oraz realizować w Szwajcarii kontrakt na zasadzie samozatrudnienia.

Po spełnieniu tych warunków należy zgłosić własny pobyt w urzędzie meldunkowym lub urzędzie gminy. Koniecznie trzeba będzie zabrać ze sobą następujące dokumenty: umowa o pracę, umowa najmu mieszkania, a także ważny paszport lub zdjęcie paszportowe z dowodem osobistym. 

Praca w Szwajcarii

Wszyscy obywatele UE (z wyjątkiem Chorwacji), mogą swobodnie poruszać się po Szwajcarii i podejmować zarobkową działalność przez trzy miesiące bez zezwolenia na pobyt i pracę. Jeśli ta działalność trwa dłużej, niż trzy3 miesiące, konieczne trzeba złożyć wniosek o zezwolenie. 

W przypadku samozatrudnienia, sprawa jest bardziej skomplikowana. Jeśli zamierzamy prowadzić własną działalność, musimy udowodnić urzędowi, że jesteśmy w stanie wypracować odpowiednią ilość przychodów. Dowodem na rentowność przedsięwzięcia będzie dokumentacja księgowa. 

Ubezpieczenie

Przed wyjazdem z Polski do Szwajcarii, powinniśmy udać się do najbliższego oddziału NFZ, by uzyskać Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Dzięki temu będziemy mogli na terenie Szwajcarii w Konfederacji korzystać z podstawowych usług medycznych. Ponieważ koszty leczenia w Szwajcarii są bardzo wysokie, konieczne będzie wykupienie dodatkowej prywatnej polisy ubezpieczeniowej. 

Polisa ta musi pokrywać koszty hospitalizacji oraz akcji ratunkowych w razie , kiedy dotkną nas nagłego zachorowania lub udziału w wypadku. Ważne jest również, by ubezpieczenie obejmowało pokrycie kosztów transportu medycznego, gdyż przewóz osoby chorej do rodzimego kraju jest drogi. 

Znaczenie członkostwa w Strefie Schengen

Członkostwo Szwajcarii w strefie Schengen niesie za sobą szereg korzyści. Przede wszystkim, zniesienie kontroli granicznej na granicach wewnętrznych ułatwia swobodny przepływ osób, towarów i usług między Szwajcarią a krajami UE. Przyczynia się to do rozwoju gospodarczego i społecznego, a także sprzyja integracji europejskiej.

Ponadto, przynależność do strefy Schengen wzmacnia pozycję Szwajcarii na arenie międzynarodowej. Kraj ten może korzystać z systemu informacyjnego Schengen (SIS), co poprawia bezpieczeństwo i ułatwia współpracę w zakresie egzekwowania prawa.

Jak Schengen wpływa na relacje z UE

Członkostwo Szwajcarii w strefie Schengen jest ważnym elementem jej relacji z Unią Europejską. Choć kraj ten nie jest członkiem UE, to poprzez umowy bilateralne i przynależność do Schengen, jest ściśle powiązany z unijnym rynkiem wewnętrznym.

Szwajcaria, jako członek strefy Schengen, musi dostosowywać się do unijnych regulacji dotyczących granic, wiz i azylu. Współpraca w tych obszarach wymaga ciągłego dialogu i kompromisów między Szwajcarią a UE.

Jednocześnie, członkostwo w Schengen wzmacnia pozycję negocjacyjną Szwajcarii w rozmowach z Unią Europejską. Kraj ten może korzystać z korzyści płynących z integracji europejskiej, jednocześnie zachowując swoją suwerenność i neutralność.

Realizm polityczny Szwajcarii 

Polityka Szwajcarii przyjmuje zasadę racjonalnego podejścia do interesów, prowadzonych z innymi partnerami na szczeblu międzynarodowym. Cechuje się otwartością, a jednocześnie twardą kalkulacją w kwestii ewentualnych skutków, jakie mogłyby wyniknąć z głębszej integracji. 

Dla Szwajcarii ważna jest współpraca gospodarcza, która nie jest grą o wartości zerowej, gdyż wspólny rynek sprzyja rozwojowi każdemu z państw, dlatego funkcjonuje Szwajcaria jako partner handlowy UE. Jednak koncepcje wspólnej waluty czy konieczność przyjmowania obcego prawa nie są dla Konfederacji atrakcyjne. Kraj ten chce prowadzić własną politykę, która jest przyjazna wszelkim innowacjom, ale w fundamentalnych założeniach, gwarantujących byt i charakter państwowy, jest bezkompromisowa, co stoi w sprzeczności z działaniami Unii Europejskiej.

Imigranci zarobkowi zawsze będą w Szwajcarii mile widziani. Muszą oni jednak stosować się do krajowych przepisów w kwestii pobytu oraz zatrudnienia. Regulacje o charakterze krajowym dają gwarancję porządku i ładu społecznego, które są priorytetowe w kwestii rozwoju gospodarczego.

Źródła
Adamiec J., Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Unii Europejskiej, https://orka.sejm.gov.pl/WydBAS.nsf/0/56B15BAEABF21281C125779E0044B5F0/%24file/Polityka_zagraniczna.pdf, dostęp: 28.08.2024.
Aleksandrowicz M., Prawa jednostki w Szwajcarii. Uwagi wprowadzające o prawach podstawowych, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/16909/1/M_Aleksandrowicz_Prawa_jednostki_w_Szwajcarii.pdf, dostęp: 28.08.2024.
Álvarez López M., Razauskas A., Europejski Obszar Gospodarczy (EOG), Szwajcaria i kraje Północy, Parlament Europejski, https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/169/europejski-obszar-gospodarczy-eog-szwajcaria-i-kraje-polnocy, dostęp: 28.08.2024.
Co musi zrobić kraj, aby przystąpić do UE?, https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20211111STO17182/co-musi-zrobic-kraj-aby-przystapic-do-ue, dostęp: 28.08.2024.
Historia UE, https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu_pl, dostęp: 28.08.2024.
Historia Unii Europejskiej: lata 1945-59, https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59_pl, dostęp: 28.08.2024.
Matyja M., Dlaczego Szwajcaria nie należy do Unii Europejskiej?, https://lubbezposrednio.pl/dlaczego-szwajcaria-nie-nalezy-do-unii-europejskiej/, dostęp: 28.08.2024.
Polska w Szwajcarii, https://www.gov.pl/web/szwajcaria/idp, dostęp: 28.08.2024.
Praca i pobyt w Szwajcarii, https://www.gov.pl/web/szwajcaria/praca-i-pobyt, dostęp: 28.08.2024.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 4 października 2023 r. w sprawie stosunków UE–Szwajcaria (2023/2042(INI)), Parlament Europejski, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0345_PL.html, dostęp: 28.08.2024.
Strefa Schengen a Unia Europejska, https://migrant.wsc.mazowieckie.pl/pl/slownik-pojec/strefa-schengen-unia-europejska, dostęp: 28.08.2024.
Życie i praca w Szwajcarii… od A do Z!, https://lexcellence.swiss/pl/zycie-i-praca-w-szwajcarii-od-do-z, dostęp: 28.08.2024.
https://www.linkedin.com/pulse/kantony-szwajcarii-timea-beatrix-balajcza/, dostęp: 28.08.2024.
https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/Dn8g63CP3, dostęp: 28.08.2024.